صادرات چیست؟ بررسی پیش‌نیاز و انواع صادرات

سوالی که شاید در وهله اول بتوان خیلی ساده به آن پاسخ داد؛ اما در عمل شاهد هستیم که تنها گروه محدودی از فعالان اقتصادی موفق به انجام این مهم می‌شوند. در کشوری مانند ایران که فاصله بین ارزش ریال و دلار بسیار زیاد است، صادرات کالا و خدمات یک فرصت ایده‌آل برای کسب درآمد ارزی به شمار می‌رود. از طرفی مشتری خارجی با خرید محصولات یا خدمات صادرکننده ایرانی، هزینه کمتری را در مقایسه با سایر کشورها پرداخت می‌کند؛ از طرفی دیگر نیز صادرکننده به سود به مراتب بیشتری از عرضه داخلی کالاها دست می‌یابد. در این شرایط می‌توان صادرات کالا و خدمات را به‌عنوان یک بازی برد – برد به شمار آورد.

صادرات چیست؟

از نظر گمرک هر کالایی که با رعایت قوانین از طریق یکی از گمرکات کشور به خارج از انتقال می‌یابد، به عنوان کالای صادراتی شناخته می‌شود. اما به نظر می‌رسد که این تعریف در حال حاضر ناقص است. شاید روزگاری مراودات بین کشورهای مختلف محدود به صادرات و واردات کالا بود؛ اما امروز خدمات زیادی نیز وارد چرخه مبادلات کشورها شده‌اند. به عنوان مثال خدمات فنی و مهندسی که در سال‌های اخیر در کشور ما جنبه فروش خارجی نیز پیدا کرده‌اند. بنابراین لازم است که در پاسخ به این سوال که صادرات چیست، پاسخ جامع‌تری را ارائه کنیم. به طور کلی صادرات را می‌توان به‌صورت ارسال کالا یا خدمات از مبدأ مشخص به سمت مقصد مشخص در کشوری دیگر تعریف کرد.

مزایا و معایب

شما به عنوان یک فعال اقتصادی مادامی که در چارچوب مرزهای ایران فعالیت خود را محدود می‌کنید، با یک بازار 85 میلیون نفری سروکار دارید. این در حالی است که با ورود به عرصه صادرات می‌توانید این محدودیت را از پیش روی خود بردارید. بسته به تعداد مشتریان شما در خارج از کشور، فرصت‌های تجاری زیادی برای کسب‌وکارتان در خارج از ایران فراهم می‌شود. موضوع بعدی که باید مورد توجه قرار گیرد، امکان درآمدزایی ارزی از محل مبادلات برون‌مرزی است. این موضوع نه‌تنها برای کسب‌وکارها مهم است؛ بلکه با توجه به محدودیت‌های ناشی از تحریم‌ها به حل بخشی از مشکلات تامین ارز در ایران نیز کمک می‌کند.

البته این تنها یک روی سکه است. همان‌طور که اشاره کردیم شاید پاسخ به سوال صادرات چیست، روی کاغذ ساده باشد؛ اما واقعیت این است که در حین مبادلات برون‌مرزی حتما با چالش‌های جدی روبه‌رو می‌شوید. شناخت نیاز مشتریان خارجی اهمیت زیادی برای موفقیت در مسیر صادرات دارد. شما نمی‌توانید همان کالایی را که در اختیار مشتری ایرانی قرار می‌دهید، به مشتریان خارجی نیز بفروشید. بلکه لازم است کالاها را متناسب با نیاز و فرهنگ کشور مقصد باز طراحی کنید.

حتما از فعالان حوزه مبادلات برون‌مرزی درباره ریسک‌های موجود در این زمینه پرس‌وجو کنید. یکی از چالش‌های مشترک بین صادرکنندگان ایرانی، تصمیمات خلق‌الساعه در حوزه سیاست‌گذاری دولتی است. به عنوان مثال شما قراردادی برای صادرات محصول خاصی امضا می‌کنید؛ اما به یکباره دولت صادرات آن کالا را ممنوع اعلام می‌کند. این مشکلی است که هرچند در سال‌های اخیر برای حل آن تلاش‌هایی صورت گرفته؛ اما هنوز راه زیادی تا رسیدن به شرایط ایده‌آل در پیش است

انواع فرآوری و انتقال چیست؟

تا اینجا دانستیم که عرضه بین‌المللی چیست و چه مزایا و معایبی دارد. در این قسمت لازم است به یک موضوع مهم اشاره کنیم. شاید در وهله اول کمی عجیب به نظر برسد؛ اما واقعیت این است که می‌توان صادرات را از جنبه‌های گوناگون دسته‌بندی کرد. بر این اساس انواع صادرات را از سه جنبه کلی تقسیم‌بندی می‌کنند که عبارت‌اند از:

1. برحسب آیین‌نامه گمرک

سازمان گمرک به‌عنوان اصلی‌ترین مجموعه متولی در مسیر صادرات و واردات کالا در هر کشوری شناخته می‌شود. این سازمان برای آگاهی صادرکنندگان از شرایط صدور کالا، آیین‌نامه مشخصی را منتشر می‌کند. در قالب این آیین‌نامه تمام قوانین و مقررات به اطلاع فعالان اقتصادی می‌رسد. در آیین نامه گمرک، انواع صادرات به دو دسته تقسیم شده‌اند که عبارت‌اند از:

• قطعی
• موقت

گاهی اوقات یک کالا از کشور خارج می‌شود؛ اما پس از مدتی قرار است که به کشور بازگشت داده شود. به عنوان مثال دستگاهی برای تعمیر به خارج از کشور ارسال می‌شود یا مجموعه‌ای از کالاهای یک شرکت برای حضور در رویداد بین‌المللی به خارج از ایران انتقال پیدا می‌کند. این دسته از کالاها پس از مدتی به ایران بازگردانده می‌شوند و به همین دلیل آن‌ها را تحت عنوان صادرات موقت معرفی می‌کنند. مابقی کالاها را می‌توان ذیل گروه صادرات قطعی دسته‌بندی کرد.

2. برحسب مجوزهای قانونی

یک روش دیگر برای دسته‌بندی انواع صادرات، مد نظر قرار دادن نوع کالاهای صادراتی است. بر این اساس مقررات رسمی کشور، انواع کالاهای صادراتی را در سه گروه اصلی طبقه‌بندی می‌کنند که عبارت‌اند از:

• کالای مجاز: برای این دسته از کالاها در صورت رعایت قوانین و مقررات، نیازی به اخذ مجوز نیست.
• کالای مشروط: این دسته از کالاها تنها با کسب مجوز قانونی از مراجع ذی‌صلاح امکان‌پذیر است.
• کالای ممنوع: این دسته از کالاها به موجب قانون مجاز به تجارت خارجی نیستند.

کالاهایی که ذیل هر یک از دسته‌های فوق قرار می‌گیرند، به موجب قانون و تصمیمات دولت در گذر زمان تغییر می‌کنند. وزارت صمت متولی اصلی این موضوع است و فهرست کامل کالاهای موجود در هر یک از دسته‌بندی‌های سه‌گانه فوق را به اطلاع صادرکنندگان می‌رساند. بنابراین لازم است قبل از هرگونه تصمیم برای صادرات بررسی کنید که کالای مدنظر در کدام یک از دسته‌های فوق قرار می‌گیرد.

3. بر حسب روش اجرا

در ادامه بحث انواع صادرات چیست، باید به موضوع نحوه اجرای صادرات نیز بپردازیم. بر این اساس دو روش اصلی برای صادرات وجود دارد که عبارت‌اند از:

• مستقیم: در این روش شرکت‌ها به صورت مستقیم صفر تا صد فرآیند صادرات را انجام می‌دهند.
• غیرمستقیم: در این روش شرکت‌ها با واسطه شرکت‌های بازرگانی بین‌المللی کالاهای خود را صادر می‌کنند.

همان‌طور که اشاره کردیم طی کردن مسیر قانونی صادرات کار آسانی نیست. خیلی از شرکت‌ها به دلیل محدودیت در منابع مالی و نیروی انسانی نمی‌توانند به صورت مستقیم در این زمینه فعالیت کنند. به همین دلیل به سراغ شرکت‌های بازرگانی بین‌المللی می‌روند تا به نمایندگی از آن‌ها تمام فرآیند صادرات پیش ببرند. با توجه به تجربه بالای شرکت‌های بازرگانی، همکاری با آن‌ها در مسیر صادرات موجب کاهش ریسک پیش روی بنگاه‌های اقتصادی می‌شود. به علاوه اینکه فرآیند صادرات در مدت زمان کوتاه‌تری به سرانجام می‌رسد.

مراحل ارسال کالا و خدمات

در ادامه بحث پیرامون موضوع عرضه بین‌المللی چیست، باید به این سوال پاسخ دهیم که برای صادرات موفق یک کالا چه مراحلی را باید پشت سر بگذاریم؟ جزئیات فراوانی در این زمینه وجود دارد که باید به طور مفصل و جداگانه درباره هر یک از آن‌ها بحث و بررسی کنیم؛ اما اگر بخواهیم یک تصویر کلی و مختصر در زمینه آموزش صادرات ارائه کنیم، مراحل اصلی پیش روی شما عبارت‌اند از:

• تولید یک محصول با ارزش صادراتی
• بازاریابی برای پیدا کردن مشتریان خارجی
• باز طراحی کالا مطابق با نیاز مشتریان خارجی
• محاسبه دقیق بهای کالای صادراتی با توجه به هزینه‌ها
• عقد قرارداد با مشتریان خارجی
• صدور پروفرما (سند حاوی اطلاعات کالاهای صادراتی و مشتریان خارجی)
• بازرسی کالا و دریافت گواهی مربوط به آن
• صدور فاکتور و دریافت گواهی مبدأ
• ترخیص کالا از گمرک

نگاهی به وضعیت تجارت خارجی در ایران

در سال‌های اخیر ارسال کالا از ایران روزهای پرفراز و نشیبی را پشت سر گذاشته است. گاهی اوقات به دلیل مشکلات ناشی از تحریم‌ها، آمار صادرات کالای کشور به طور قابل توجهی کاهش پیدا می‌کرد. موضوعی که صرفا نفت خام و فرآورده‌های آن را در بر نمی‌گرفت. بلکه سایر کالاها را نیز درگیر می‌کرد. خوشبختانه در سال 1401 اوضاع صادرات در ایران نسبت به سال‌های گذشته در وضعیت به مراتب بهتری قرار گرفت. با نگاهی به آمارهای رسمی گمرک می‌توان متوجه شد که حجم مبادلات برون مرزی غیر نفتی ایران از ابتدای فروردین تا دی ماه 1401 به حدود 43 میلیارد دلار رسید. بر این اساس صادرات ایران نسبت به مدت مشابه در سال 1400 حدود 2.9 درصد در وزن و 19 درصد در ارزش دلاری، افزایش یافت.

شاید برای شما جالب باشد که مهم‌ترین محصولات صادراتی ایران را چه کالاهایی تشکیل می‌دهند. به غیر از نفت، گاز و فرآورده‌های پتروشیمی، محصولات دیگری را می‌توان ذکر کرد که جایگاه مهمی در سبد صادراتی ایران به خود اختصاص داده‌اند. این کالاها را می‌توان در گروه‌های زیر دسته‌بندی کرد:

• مواد معدنی و فلزات
• مصالح ساختمانی
• محصولات کشاورزی و دامی
• صنایع دستی
• محصولات چوب
• محصولات دارویی و بهداشتی

کلام پایانی

در این مطلب بررسی کردیم که صادرات چیست و به چند دسته تقسیم می‌شود. همان طور که ذکر کردیم، فعالیت در حوزه خروج کالا علاوه بر مزایای قابل توجهی که دارد، خالی از ریسک نیست. اساسا در دنیای تجارت سود و زیان قطعی بی‌معنی است. اگر قصد دارید قدم در دنیای صادرات بگذارید، باید حتما ریسک‌پذیری بالایی داشته باشید. البته خیلی از کسانی که این ویژگی مهم را دارند، مزد خطرپذیری خود را نیز در بلندمدت گرفته‌اند. اصلی‌ترین موضوع داشتن کالا یا ارائه خدماتی است که ارزش صادراتی دارند.