بررسی فرآیند گمرکی و چالش های واردات نهاده‌های دامی

بررسی فرآیند گمرکی و چالش های واردات نهاده‌های دامی (ذرت، سویا، جو) در ایران

فرایند گمرکی و واردات نهاده‌های دامی مانند ذرت، سویا و جو در ایران، یکی از ارکان حیاتی تأمین امنیت غذایی کشور و پشتیبانی از صنایع دام و طیور به شمار می‌رود. با این حال، این فرایند با چالش‌های متعددی روبه‌روست که می‌تواند بر قیمت، زمان عرضه و کیفیت نهاده‌ها تأثیر بگذارد.

الف) تحلیل فرآیند واردات نهاده‌های دامی به ایران

1. ثبت سفارش در سامانه جامع تجارت

واردات نهاده‌های دامی نیاز به ثبت سفارش در سامانه جامع تجارت ایران (https://ntsw.ir) دارد. این فرایند شامل:

• تعیین نوع کالا و کشور مبدأ

• اعلام مقدار، وزن، ارزش ارزی و نوع ارز (ترجیحی، نیمایی، آزاد)

• اخذ مجوزهای مورد نیاز از وزارت جهاد کشاورزی (برای تایید نیاز بازار)

⚠️ چالش‌ها:

• زمان‌بر بودن دریافت مجوز

• بروکراسی سنگین و احتمال تأخیر به‌دلیل نقص مدارک یا اشتباهات سیستمی

• برخورد سلیقه‌ای برخی کارشناسان دستگاه‌های اجرایی

2. تأمین ارز از بانک مرکزی

در صورتی که واردات با ارز نیمایی انجام شود، واردکننده باید در سامانه نیما درخواست ارز کند. فرآیند شامل:

• ارسال مدارک ثبت سفارش و فاکتور به بانک عامل

• بررسی توسط بانک مرکزی و تخصیص ارز

• حواله ارز به فروشنده خارجی

⚠️ چالش‌ها:

• تأخیر در تخصیص ارز (گاهی چند هفته تا چند ماه)

• عدم تطابق ارز اختصاص‌یافته با نرخ‌های جهانی روز کالا

• عدم اطمینان از تأمین ارز در شرایط نوسان بازار یا تحریم‌ها

• اولویت‌بندی‌های متغیر بانک مرکزی (گاهی دارو و کالاهای اساسی دیگر در اولویت هستند)

3. حمل و تخلیه کالا در بنادر (بندر امام، بندر شهید رجایی و…)

اکثر نهاده‌های دامی از طریق بنادر جنوبی (بندر امام خمینی) وارد می‌شوند. کشتی‌ها پس از ورود، باید تخلیه شوند و بار به انبارهای موقت منتقل شود.

⚠️ چالش‌ها:

• کمبود تجهیزات تخلیه سریع و فرسودگی اسکله‌ها

• ازدحام کشتی‌ها در لنگرگاه به دلیل تأخیر در ترخیص یا تخلیه

• فقدان زیرساخت حمل‌ونقل ریلی/جاده‌ای برای انتقال سریع به مقاصد داخلی

• افزایش هزینه دِمرج (دموراژ = جریمه تأخیر کشتی)

4. ترخیص کالا از گمرک

ترخیص کالا پس از طی مراحل زیر انجام می‌شود:

• اظهار کالا در سامانه EPL گمرک

• کنترل اسناد و ارزیابی فیزیکی

• دریافت مجوزهای بهداشتی، قرنطینه‌ای و استاندارد

• پرداخت حقوق گمرکی و مالیات بر ارزش افزوده (در صورت اعمال)

⚠️ چالش‌ها:

• اختلاف در ارزش‌گذاری کالا بین واردکننده و گمرک (باعث افزایش هزینه)

• تعدد مجوزها (دامپزشکی، قرنطینه، استاندارد، انبار، سوخت و انرژی)

• سلیقه‌ای بودن بررسی‌ها و فساد اداری در برخی موارد

5. توزیع نهاده‌ها در داخل کشور

پس از ترخیص، بخشی از نهاده‌ها وارد سامانه بازارگاه می‌شوند و بین دامداران با قیمت تنظیم‌شده توزیع می‌گردند.

⚠️ چالش‌ها:

• عدم شفافیت در تخصیص سهمیه به دامداران

• حضور واسطه‌ها و دلالان در فرآیند توزیع

• اختلاف در قیمت بازار آزاد و نرخ دولتی، که زمینه‌ساز رانت و قاچاق معکوس می‌شود

• نبود نظارت دقیق بر مصرف واقعی نهاده‌ها

ب) مهم‌ترین چالش‌های ساختاری در واردات نهاده‌های دامی

1. وابستگی شدید به واردات

ایران بیش از 80٪ نهاده‌های دامی مورد نیاز را از کشورهای دیگر مانند برزیل، آرژانتین، روسیه و اوکراین وارد می‌کند. این وابستگی، کشور را در برابر:

• تحریم‌ها

• تنش‌های ژئوپلیتیکی

• نوسانات قیمت جهانی
  بسیار آسیب‌پذیر می‌کند.

2. نوسانات ارزی و قیمت‌گذاری دولتی

با توجه به تغییر نرخ ارز (دلار نیمایی، آزاد و غیره)، هزینه تمام‌شده نهاده‌ها دائماً تغییر می‌کند. سیاست‌های چندنرخی و حذف ارز ترجیحی بدون برنامه دقیق، باعث:

• افزایش قیمت خوراک دام

• ورشکستگی دامداران کوچک

• افزایش قیمت گوشت، مرغ و لبنیات

3. فساد و رانت در تخصیص مجوزها و ارز

برخی واردکنندگان خاص با نفوذ، در تخصیص ارز یا دریافت مجوز واردات اولویت دارند. همین مسئله منجر به:

• رقابت ناسالم

• افزایش قیمت برای مصرف‌کننده نهایی

• رانت گسترده

4. نبود سامانه‌های نظارتی یکپارچه

سامانه‌های وزارت جهاد، بانک مرکزی، گمرک و بازارگاه با هم هماهنگ نیستند. این عدم یکپارچگی موجب:

• دوباره‌کاری‌ها و موازی‌کاری‌های پرهزینه

• تأخیر در تصمیم‌گیری و اجرا

• فساد بالقوه

واردات نهاده‌های دامی

پیشنهادات عملی برای بهبود وضعیت

[/vc_column_text][/vc_column][/vc_row]