چالش‌ها و مقررات گمرکی در تجارت طلا، نقره و سنگ‌های قیمتی
تجارت طلا، نقره و سنگ‌های قیمتی یکی از مهم‌ترین بخش‌های اقتصاد جهانی است که به دلیل ارزش مالی بالا، حساسیت امنیتی و نوسانات شدید بازار، همواره تحت نظارت دقیق گمرک‌ها و نهادهای مالی قرار دارد. آشنایی با مقررات گمرکی صادرات و واردات طلا و نقره برای فعالان اقتصادی، بازرگانان و صرافی‌ها ضروری است. در این مقاله، به بررسی دقیق چالش‌های گمرکی، الزامات قانونی، و راهکارهای تسهیل تجارت فلزات گران‌بها و سنگ‌های قیمتی پرداخته می‌شود.
۱. اهمیت تجارت طلا، نقره و سنگ‌های قیمتی
طلا، نقره و سنگ‌های قیمتی از دیرباز نماد ثروت، قدرت و ارزش‌گذاری اقتصادی بوده‌اند. در دوران معاصر، این کالاها نه‌تنها جنبه زینتی دارند بلکه به‌عنوان پشتوانه ارزی، ابزار سرمایه‌گذاری و ذخیره ارزش نیز شناخته می‌شوند. کشورهای دارای معادن غنی یا مراکز عمده تراش سنگ‌های قیمتی (مانند هند، امارات، سوئیس و آفریقای جنوبی) نقش کلیدی در بازار جهانی این فلزات و سنگ‌ها ایفا می‌کنند.
در ایران نیز، وجود معادن طلا در استان‌های آذربایجان، کردستان و یزد و همچنین بازار فعال جواهرات، فرصت مناسبی برای رشد صادرات فراهم کرده است. اما در کنار این فرصت‌ها، چالش‌های گمرکی و مالی پیچیده‌ای وجود دارد که باید با دقت مدیریت شوند.
۲. چالش‌های عمده در فرآیند گمرکی طلا، نقره و سنگ‌های قیمتی
۲.۱. قاچاق و پول‌شویی
یکی از جدی‌ترین مشکلات در تجارت این کالاها، خطر بالای قاچاق طلا و سنگ‌های قیمتی است. به‌دلیل ارزش زیاد در حجم کم، انتقال غیرقانونی آن‌ها بسیار ساده است. قاچاقچیان ممکن است از مسیرهای غیررسمی یا حتی روش‌های ظاهراً قانونی برای انتقال طلا استفاده کنند.
برای مقابله با این پدیده، گمرک‌ها از ابزارهایی مانند گواهی منشأ (Certificate of Origin)، ثبت الکترونیکی معاملات و کنترل‌های AML/CFT (مبارزه با پول‌شویی و تأمین مالی تروریسم) استفاده می‌کنند.
۲.۲. مشکلات ارزش‌گذاری
تعیین ارزش واقعی طلا یا سنگ‌های قیمتی در زمان ترخیص یکی از حساس‌ترین مراحل گمرکی است. قیمت طلا به‌طور روزانه در بازار جهانی (London Fixing) تغییر می‌کند. نوسان نرخ ارز و تفاوت در خلوص فلز (عیار ۱۸، ۲۱ یا ۲۴) نیز محاسبات را پیچیده‌تر می‌کند.
همچنین در مورد الماس و یاقوت، ارزش‌گذاری به عواملی مانند رنگ، شفافیت، تراش و وزن (قیراط) بستگی دارد. هرگونه خطا در این مرحله می‌تواند موجب اختلاف مالیاتی یا توقیف کالا شود.
۲.۳. نبود زیرساخت‌های دیجیتال شفاف
در بسیاری از کشورها از جمله ایران، سامانه‌های آنلاین گمرکی برای طلا و سنگ‌های قیمتی هنوز به‌صورت کامل یکپارچه نیستند. این مسئله باعث تأخیر در ترخیص و افزایش هزینه‌های واردکنندگان و صادرکنندگان می‌شود.
۲.۴. تحریم‌ها و محدودیت‌های ارزی
در شرایط تحریم، مبادلات مالی بین‌المللی با طلا و نقره بسیار دشوار است. نقل‌وانتقال وجوه از طریق سیستم بانکی بین‌المللی (SWIFT) ممکن است مسدود یا محدود شود. به همین دلیل، فعالان تجاری باید از روش‌های قانونی جایگزین مانند صادرات تهاتری یا ارز حاصل از صادرات استفاده کنند.
۳. مقررات گمرکی مرتبط با طلا، نقره و سنگ‌های قیمتی
۳.۱. کدهای تعرفه‌ای (HS Code)
در نظام جهانی طبقه‌بندی کالا، فلزات گران‌بها و سنگ‌های قیمتی تحت فصل ۷۱ قرار دارند:
-
HS 7108 – طلا، غیر مونت شده یا نیمه‌ساخته
-
HS 7106 – نقره، خالص یا نیمه‌ساخته
-
HS 7102 – الماس (خام یا تراش‌خورده)
-
HS 7103 – سایر سنگ‌های قیمتی یا نیمه‌قیمتی
-
HS 7113 – جواهرات ساخته‌شده از فلزات گران‌بها
شناخت دقیق این کدها برای اظهار گمرکی صحیح و محاسبه تعرفه‌ها ضروری است.
۳.۲. الزامات قانونی در ایران
در ایران، صادرات و واردات طلا و نقره تنها با مجوز بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران و وزارت صنعت، معدن و تجارت (صمت) مجاز است. برخی از مهم‌ترین الزامات عبارت‌اند از:
-
ارائه گواهی استاندارد و خلوص از آزمایشگاه معتبر
-
ثبت کالا در سامانه جامع تجارت
-
اظهار رسمی وزن، خلوص، نوع و منشأ کالا
-
بازگشت ارز حاصل از صادرات از طریق سامانه نیما
۳.۳. مالیات و عوارض گمرکی
با توجه به ارزش بالای این کالاها، گمرک‌ها در بسیاری از کشورها نرخ تعرفه‌ای متفاوتی برای مصنوعات طلا و نقره نسبت به شمش یا سنگ خام اعمال می‌کنند. در ایران نیز، مصنوعات طلا مشمول ۹٪ مالیات بر ارزش افزوده هستند، در حالی که صادرات شمش طلا معمولاً معاف از مالیات است.
۴. مقررات بین‌المللی و همکاری‌های گمرکی
۴.۱. طرح کیمبرلی (Kimberley Process)
این طرح بین‌المللی برای جلوگیری از تجارت «الماس‌های خونین» ایجاد شده است. کشورهای عضو فقط واردات و صادرات الماس‌هایی را مجاز می‌دانند که گواهی رسمی کیمبرلی داشته باشند. ایران نیز به‌طور غیرمستقیم از این چارچوب تبعیت می‌کند.
۴.۲. مقررات FATF و AML
گمرک‌ها موظف‌اند از تراکنش‌های مالی مشکوک در حوزه طلا و سنگ‌های قیمتی جلوگیری کنند. رعایت الزامات گروه ویژه اقدام مالی (FATF) در شفافیت تراکنش‌ها نقش مهمی دارد.
۴.۳. همکاری بین گمرک‌ها
سازمان جهانی گمرک (WCO) با ایجاد سامانه‌های تبادل اطلاعات، به کشورها کمک می‌کند تا مسیرهای قاچاق و تخلفات تجاری را شناسایی کنند. این همکاری‌ها در مبارزه با پول‌شویی و تقلب نقش مؤثری دارند.
۵. راهکارهای پیشنهادی برای تسهیل و شفاف‌سازی تجارت
-
ایجاد پایگاه داده ملی برای رهگیری طلا و سنگ‌های قیمتی
ثبت هر قطعه طلا یا جواهر از مرحله تولید تا فروش نهایی. -
راه‌اندازی بورس رسمی معاملات طلا و نقره
مشابه بازار طلای دوبی یا استانبول برای شفاف‌سازی قیمت‌ها. -
استانداردسازی فرآیند ارزش‌گذاری و تعرفه‌ها
با استفاده از کارشناسان بین‌المللی و فناوری بلاک‌چین. -
آموزش تخصصی کارشناسان گمرک
در زمینه شناسایی سنگ‌های قیمتی، فلزات گران‌بها و تقلبات احتمالی. -
تسهیل صادرات از طریق مناطق آزاد تجاری
که امکان ورود موقت یا ترانزیت طلا و جواهرات را فراهم می‌کند.
تجارت طلا، نقره و سنگ‌های قیمتی
۶. نتیجه‌گیری
تجارت بین‌المللی طلا، نقره و سنگ‌های قیمتی، ضمن آنکه فرصت اقتصادی قابل‌توجهی برای کشورها ایجاد می‌کند، به‌دلیل ارزش بالا و خطرات مالی، نیازمند چارچوب گمرکی و قانونی بسیار دقیق است. شفافیت در فرآیند ارزش‌گذاری، کنترل منشأ کالا، و هماهنگی میان گمرک، بانک مرکزی و وزارت صمت از مهم‌ترین عوامل موفقیت در این حوزه به شمار می‌روند.
به‌کارگیری فناوری‌های نوین مانند سامانه‌های دیجیتال گمرکی، بلاک‌چین و رهگیری هوشمند می‌تواند تحولی اساسی در کاهش قاچاق و افزایش اعتماد در تجارت طلا و سنگ‌های قیمتی ایجاد کند. با اصلاح مقررات و افزایش همکاری بین‌المللی، ایران می‌تواند به یکی از قطب‌های معتبر تجارت رسمی طلا و جواهر در منطقه تبدیل شود.